Йөрәк түрендә

Чыганак : Рустем Яхин : Материалы. Письма. Воспоминания / сост.: Ю.Н. Исанбет. К.С. Тазиева; общ.ред., вступ.ст., коммент., указ. Ю.Н. Исанбет.- Казань : Татар. кн. изд-во, 2002.- 431 с.

Фәрит Яруллин...

Бу исем барлык музыка сөючеләр күңелендә горурлык һәм соклану хисе тудыра. Һәм шунда ук үзенең кабатланмас яктылыгы, үзенчәлеге белән сәнгатебез тарихына кереп калган беренче татар балеты искә төшә.

...1941 елның язы. Казанда әле генә ачылган опера һәм балет театрында зур кызыксыну белән яшь композиторның беренче зур әсәрен әзерләп йөриләр. Барысы да, бигрәк тә автор үзе һәм аның остазы профессор Г. И. Литинский дулкынлана. Яшь композиторга зур өметләр баглана. Ник дигәндә, ул бит беренче тапкыр татар балетын язган! Бөтенесе дә сабырсызлык белән премьера көтә. Тамашачы ничек кабул итәр аны, ошатырмы?..

Ләкин бөтен якты өметләрне, шатлыклы дулкынлануларны башланып киткән Бөек Ватан сугышы ялмап ала. Фәрит Яруллин сугышның башыннан ук ил иреге өчен алгы сызыкта көрәшә. Аның йөрәгендәге моң чишмәсе халкыбыз батырлыгына багышланган яңа әсәр — симфония булып яңгырарга тора. Тик кызганыч: күңелләргә күчеп тантана итәчәк бу симфония тәмамлана алмыйча, ак кәгазь битләренә төшә алмыйча кала. 1943 елның сентябрендә бөтен дөньяга танылачак талант иясенең гомере яу кырында өзелә.

Ләкин композитор өчен үлем түгел иде бу. Чөнки аның моңнары, аның үзенең якты образы безнең йөрәкләр түрендә. Аның үлемсез әсәре «Шүрәле»нең бөтен Җир шарында тамашачысы һаман арта, һаман саен күбәя бара.

Ул елларда әле туып кына килгән татар балетының гадәти булмаган шундый зур уңышка ирешүен ничек аңлатырга соң? Бу сорауга бер сүз белән генә җавап биреп булмый, әлбәттә. Шулай да, минемчә, бу уңышның сере иң әүвәл халкыбыз шагыйре Габдулла Тукайның шигъри әкият-поэмасындагыча тирән һәм мәһабәт халыкчанлыкта.
Күңелләрне кечкенәдән үзенә тартып торган чын поэзия һәм халык тапкырлыгы белән тулы бу әсәр Фәрит Яруллин музыкасы белән бербөтен булып сәхнәгә күтәрелде, тагын да җанланып китте, баеды. Әлеге әкият инде күптәннән халык җанының бер кисәге булып яши иде. Хәзер ул сәхнәдәге моң һәм бию аша яңадан туды. Биредә халкыбыз зирәклеге, яктылык һәм яхшылыкның усаллыкны җиңеп чыгуы тантана итә. Әсәрнең ифрат зур идея көче әнә шунда. Һәм, әлбәттә, балет музыкасының һәркемне таң калдырырлык лирикага байлыгы, халкыбыз җырларына якынлыгы күңелне биләп ала. Шул ук вакытта бу музыка Европаның гомумбалет сәнгате кануннары буенча, профессиональ кул белән, оста симфоник телдә язылган. Былтыр белән Сөембикә биредә халык күңеленең сафлыгына, аның холкындагы иң яхшы якларга җыелма образ буларак иҗат ителгәннәр.

Ә Шүрәле кул астындагы көчләр өчен кискен, хәтта тәнең белән тоя алырлык итеп, «кадап» ала торган интонацияләр тудырылган. Бу — композиторның сокландыргыч, моңа кадәр күрелмәгән табышы. Чыннан да, «Шүрәле» балетын карап, югарыда әйтелгәннәрне тойганнан соң, бар, онытып кара бу «урман сарыгын»! Юк, оныта алмыйсың син аны, гомерең буе оныта алмыйсың!

Бу балеттагы чын сәнгатьчә уңышларны һәм табышларны тиз генә сөйләп бирү мөмкин түгел. Тик шунысы хак: әсәр безнең балет сәнгатебезнең йөзек кашы булып тора!

Казан утлары. 1984. № 1. 169—170-нче б.
Мәкалә Ф. Яруллинның тууына 70 ел тулу уңае белән язылган.

...әле генә ачылган опера һәм балет театрында... — Татар дәүләт опера театры (1941 елдан опера һәм балет театры) 1939 елның 17 июнендә ачыла.
Сайттагы барлык материаллар лицензия буенча тәкъдим ителә:
Creative Commons Attribution 4.0 International