Автобиография

Чыганак: Салих Сәйдәшев турында истәлекләр / [төз. : Р. Исхакова-Вамба һ. б.].- Казан : Татар. кит. нәшр., 1980.- 159 б.

1900 елда Казанда мещан семьясында туганмын. 13 яшемә кадәр татар мәдрәсәсендә һәм башлангыч рус мәктәбендә укыдым, аны 1913 елда тәмамладым.
Музыка белән бик иртә кызыксына башладым, тугыз яшемдә гармун уйный идем. Ул вакытта татарлар арасында музыка гөнаһлы эш дип санала иде, шуңа күрә минем музыка белән кызыксынуым да туганнарым ягыннан зур киртәгә очрады. Әмма туганнарымнан берсе — Шиһап җизни минем яклаучым булды. Туганчы ук әтисез калганлыктан, мин башта Әминә апамда тәрбияләндем, аннары, ул апам кияүгә чыккач, Шиһап җизни мине үзенә алды. Ул, минем музыка белән кызыксынуымны һәм миндә музыкага сәләт барлыгын белеп, татарлар бөтенләй диярлек булмаган музыка училищесына бирде.

Музыка училищесына кергәнче, «Свет» кинотеатрында иллюстратор булып эшләүче, инде танылып өлгергән татар музыканты Заһидулла Яруллиннан бер өч айлар чамасы музыка дәресләре алдым.

Музыка училищесында фортепьяно буенча профессор 0. 0. Родзевичта укыдым.

Музыка мәктәбендә 1917 елның Февраль революциясенә кадәр белем алдым. Шул ук елда Буа шәһәрендә татар музыка студиясе ачылды, мине анда хор классы, укытучысы һәм думбра оркестры җитәкчесе итеп чакырдылар.

Буадагы эшем 1918 елга кадәр дәвам итте. 1918 елда үзем теләп Кызыл Армиягә киттем. Оренбург шәһәрендәге 1 нче Армиягә музыкант-корнетист итеп җибәрелгән идем, шунда политбүлек каршындагы драма труппасының кыллы оркестры җитәкчесе булып эшләдем. Армиядә 1920 елга кадәр булдым. Ашхабадта, башка бик күпләр белән бергә, тропик бизгәге белән авырдым һәм шуның аркасында кире Оренбургка җибәрелдем, анда мине хезмәттән бөтенләй азат иттеләр. 1921 елны, Оренбург халык мәгариф бүлеге кушуы буенча, 200 укучысы булган Көнчыгыш музыка мәктәбенә мөдирлек итәргә билгеләндем. Бер үк вакытта мин анда тынлы оркестр җитәкчесе дә булдым. Нәкъ шушында мин үземне музыкант буларак үстерә алдым.

Татар көйләрен һәм Хәйбулкин, Тукай маршларын оркестрлаштырдым, оркестр белән эшләп дирижерлыкка өйрәндем. Композитор буларак беренче адымнарымны нәкъ менә шушында башладым.

1920—1921 елларда мин фортепьянога кушылып җырлау өчен беренче әсәрләремне — «Ерак сәфәр» һәм «Ай, җилләр исәләр»не яздым.

1922 елда Казанга — татар театрына чакырылу буенча Оренбургтан киттем.

Казан дәүләт драма театрында музыка бүлеге мөдире һәм дирижер булып эшли башладым. Аннан тыш театр техникумында, педагогия техникумында элементар музыка теориясе буенча дәресләр дә укыттым.

Театр администрациясе тәкъдиме буенча мин «Башмагым» спектакленә музыка язарга тиеш идем. Бу спектакльнең музыкасын фәкать халык көйләреннән генә эшләдем, бары тик «бию» генә оригиналь — үземнеке иде. «Башмагым» уңыш казанды. Шуннан соң, «Чегән егете белән Хәмидә», «Пороховой Фатих» һәм башка күп кенә спектакльләргә музыка язылды, әмма аларның барысы да халык моңнарына нигезләнеп эшләнде, минем өчен аларның халык музыкасы үзенчәлекләрен өйрәнүдә һәм оркестрлаштыру тәҗрибәсе туплауда зур әһәмияте булды.

Минем оригиналь музыкаль әсәрем —1924 елда язылган «Сүнгән йолдызлар» драмасына увертюра булды. Ике елдан соң «Зәңгәр шәл» драмасына, 1928 елда «Наемщик», 1929 елда «Ил», 1932 елда «Кандыр буе»на музыка яздым. Моннан тыш 1924—1934 еллар арасында тагын дистәләгән драма әсәрләренә музыка язылды. Театрдан тыш иҗат ителгән әсәрләремнән Кызыл Армиянең XI еллыгына багышлап язылган һәм 1 нче татар полкына тапшырылган хәрби маршымны күрсәтә алам.

Үз әсәрләремнән иң яхшысы итеп «Наемщик» спектакленә язылган музыкамны исәплим.

Әмма минем өчен иң кадерлесе — Казандагы 1 нче укчы полкка багышланган маршым өчен шул полк тарафыннан бирелгән почетлы кызылармеец исеме һәм 1935 елда Реввоенсовет тарафыннан исемем язылган сәгать белән бирелгән грамота.

Тәмамланган музыкаль белем алу теләгем күптәннән яши иде. Шуңа күрә дә хөкүмәтебезнең мине консерваториягә укырга җибәрү карарын зур теләк белән кабул иттем.

***
1934 елда Татарстан хөкүмәте мине, белемемне күтәрү өчен, П. И. Чайковский исемендәге Мәскәү консерваториясе каршындагы Татар опера студиясенә укырга җибәрде.
1937 елда укуны тәмамлап, Казанга, элеккеге эш урыныма, Татар дәүләт академия театрының дирижеры һәм музыка бүлеге мөдирлегенә кайттым.
1940 елда татар халык сәнгате декадасы оештыру эшен тапшырдылар, ләкин, Бөек Ватан сугышы башлану сәбәпле, декада булмый калды.
1948 елда, музыка бүлеге мөдире штаты кыскартылгач, театрдан киттем. Соңгы елларда Татар дәүләт академия театры куйган кайбер пьесаларга музыкалар язам, Композиторлар союзы члены буларак, иҗат белән шөгыльләнәм.
Җәмәгать эшендә актив катнашуым өчен берничә мәртәбә мактау грамоталары белән бүләкләндем. 1939 елның сентябрь аенда миңа ТАССРның атказанган сәнгать эшлеклесе, ә 1951 елда иҗат эшчәнлегемә 30 ел тулу уңае белән ТАССРның халык артисты дигән мактаулы исемнәр бирелде.
Сайттагы барлык материаллар лицензия буенча тәкъдим ителә:
Creative Commons Attribution 4.0 International