Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская. Биобиблиографик белешмәлек

2015 нче елның 14 нче маенда беренче татар актрисасы, режиссер, театр эшлеклесе, Татарстан АССРның атказанган артисткасы (1926) Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяның (1885-1974) тууына 130 ел тулды. Ул 1907 елдан «Сәйяр» дип аталган беренче татар профессиональ театр труппасында чыгыш ясый. 1912 елда Уфада «Hyp» трупасын оештыра. Соңыннан шул труппа нигезендә Уфада «Нур» театры оеша. 1909 елда Г. Тукай «Ике кояш» исемле шигырен яза. Ул беренче татар профессиональ актрисасы Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышлана.
Гражданнар сугышы башлангач, С. Гыйззәтуллина-Волжская Ижевскига китә, фронт труппаларында уйнавын дәвам итә. Соңрак сәламәтлеге какшау сәбәпле олы сәхнәдән китсә дә, яраткан шөгыленнән аерылмый, үзешчәннәр белән җитәкчелек итә, аларга театр серләрен өйрәтә.
Татар театрының башлангыч чорында, гаять авыр шартларда татар сәхнәсендә зур хезмәт куйган әлеге милли сәхнә остасына багышлап драматург Нәкый Исәнбәт «Гөлҗамал» драмасын яза. Бу әсәр 1963 елда Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында куела.
Биобиблиографик белешмәлек Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяның юбилеенеа багышлап төзелде. Ул 7 бүлектән тора. Биредә артисканың тормышына, иҗатына, татар театры тарихына караган кызыклы материаллар тупланды. Актрисаның татар театры һәм хезмәттәшләре турындагы истәлекләре, С. Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган сценарийлар, шигырьләр урын алды. Тормышын һәм иҗат юлын яктырткан фоторәсемнәр урнаштырылды. Соңыннан С. Гыйззәтуллина-Волжскаяның тормышы һәм иҗат эшчәнлеге турында кыскача библиография бирелде. Белешмәлек татар һәм рус телләрендә төзелде.

С. Гыйззәтуллина-Волжскаяың тәрҗемәи хәле

• Гыйззәтуллина-Волжская Сәхибҗамал Гыйззәтулла кызы (1885–1974)
• С. Гыйззәтуллина-Волжская (1892-1974)

С. Гыйззәтуллина-Волжская турында истәлекләр

• Беренче татар артисткасы
• Г. Тукай әдәби музее «Ядкярләрдә Тукай рухы» дип аталган Төп нөсхә көненә чакыра 
• Кадерле вә газиз туташыбыз
• Күңелне нурландыра
• Рәхмәтем зур аңа
• Сәнгатебезнең чишмә башы

Фотоархив

• Могила Гиззатуллиной на татарском кладбище Казани
• Тукайның беренче татар артисткасы Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган «Ике кояш» шигыренең кулъязмасы. 1909 ел 

С. Гыйззәтуллина-Волжскаяның истәлекләре

• С. Гыйззәтуллина-Волжскаяның истәлекләре 
• Сәхнә дусты
• Татар театры турында истәлекләрем

С. Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган әсәрләр

• Беренче артистка 
• Бүре елаган төндә... (Рәйсә Юсупова) 
• «Нәзакәт багында былбыл иде... » 
• Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская турында китапны Уфада тәкъдим иттеләр 
• «Тулпар»ның киләсе санына Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская турындагы романнан өзекләр әзерләнә
• «Туташ» романы Татарстанда чыга торган  «Мәйдан» журналында 2017 елда тулысынча басылган 

С. Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган сценарийларлар, методик материаллар, презентацияләр

• «Без шундый театр төзербез!... »
• «Театр яктылыкка нурга илтә»: презентация

С. Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган шигырьләр

• Габдулла Тукайның беренче татар артисткасы Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжскаяга атап язылган «Ике кояш» («Два солнца») шигыренең кулъязмасы 
• «Соңлаган сөхбәт»: Сания Әхмәтҗанованың беренче милли актрисабыз Сәхибҗамал Гыйззәтуллина- Волжская истәлегенә язылган поэмасы 
• Рәмил Исламов: Тукай кулъязмалары

Видеоязмалар

• «Гөлҗамал» : татарча спектакль

Библиография

• С. Гыйззәтуллина-Волжскаяның истәлекләре
• С. Гыйззәтуллина-Волжскаяның тормышы һәм иҗаты турында
• С. Гыйззәтуллина-Волжскаяга багышланган Интернеттагы сайтларга сылтамалар (рус)